Bedankt voor je uitvoerige reactie. Het heeft me weer een stap verder gebracht in mijn eigen denken rond deze thematiek en maakte voor mij helderder waar het voor mij precies wringt, waarvoor dank. Ik kan me vinden in veel van wat je schrijft, maar vond vooral het volgende interessant:
“Je kan immers ook willen thuiskomen in een nog te bouwen toekomst, waarvan nog geen historische blauwdruk bestaat.”
In eerste instantie leek het mij hier te gaan om een tegenstelling, maar bij nadere beschouwing denk ik te snappen wat je hiermee bedoelt. Zoals ik het nu begrijp verwijs je hier naar een verlangen, ontstaan vanuit ontheemding in het hier en nu, om thuis te komen in een nog te bouwen toekomst. Met andere woorden: “Ik voel me niet (helemaal) thuis in de wereld zoals die is, dus droom/bouw een toekomst waarin ik dit wel denk te kunnen.”
Ik kan me hier zeker in vinden, maar vraag me hierbij wel af of ‘behoren’ dan nog als een typisch Romantisch verlangen moet worden gezien, want op die manier kan ze ook worden uitgelegd als een behoefte die aan de basis ligt van het Verlichtingsideaal van vooruitgang. Hierop kun je wellicht inbrengen dat het Verlichtingsideaal van rationele vooruitgang, althans tot op heden, veelal niet vanuit die behoefte is uitgelegd – maar hoewel misschien niet letterlijk zo verwoord, ligt ook hier denk ik wel altijd dezelfde vraag/behoefte aan ten grondslag. Dat is namelijk denk ik de volgende:
“Waar kom ik thuis? Verenig ik me met het hier en nu, de wereld zoals die is? Grijp ik terug naar gisteren, of zoek ik het in morgen?”.
Zo bezien formuleerden de Romantiek en de Verlichting wellicht verschillende antwoorden, en gaven we dat afgelopen week ook in het stemhokje, maar ontstonden deze desondanks vanuit eenzelfde behoefte.
Hoe dan ook kan ik me vinden in de analyse dat het hier gaat om een verschuiving in dominantie van wereldbeeld en dat ‘thuiskomen’ hierin een belangrijkere rol gaat spelen, maar of deze behoefte als Romantisch moet worden aangemerkt of dat het een behoefte is die dit gedachtegoed overstijgt heb ik zelf dus mijn twijfels over.
Het is een goede vraag of behoren als een typisch Romantisch verlangen gezien moet worden. Wellicht rekken we het begrip teveel op.
Daar gezegd is het grootste verschil tussen de Verlichtingsdenker en de Romanticus is dat die eerste naar buiten kijkt voor waarheid (natuurwetten en ratio) en de Romanticus naar binnen (bewustzijn en ervaring). De vroege Duitse Romantici (met name dat groepje in Jenna) definieerden expliciet het 'ich' als bron van waarheid en beschreven het verlangen om daarmee samen te vallen. Het is daarmee eerder een mystieke zoektocht dan een wetenschappelijke.
Dat gezegd is het creëren van een wereld dat ruimte geeft aan individueel zijn en individuele zoektochten een typisch Romantische queeste. Eigenlijk wat de Romantici deden was het 'bewustzijn' verheffen tot een soort mystiek, betekenisgevend en artistiek aambeeld, waarop een uniek karakter en een unieke levensloop gesmeed kon worden. (Iets wat volgens mij pas later werd gesynthetiseerd in kapitalistische termen.)
Sowieso loopt Verlichtingdenken, Romantisch denken, kapitalistische denken, democratisch denken, etcetera, de hele tijd in elkaar over. Je zou Descartes en Spinoza bv zowel als vroege Romantici als vroege Verlichtingsdenkers kunnen beschouwen. Wij hebben het, als lens, op onze manier uit elkaar getrokken. Zodat er duidelijke historische verschuivingen zichtbaar worden.
Maar of Homo Romanticus als naam teveel afleidt, tja. Ik denk dat veel economen ook aanstoot zouden nemen van onze meer historische interpretatie van de Homo Economicus. Misschien moeten we eens zoeken naar nieuwe namen... We'll see :) Work in progress
Lees met veel plezier jullie nieuwsbrief, dank hiervoor!
Opmerking bij deze editie:
Het Romantische denken ging ook in de geschiedenis gepaart met een hang naar het verleden, zoals bijvoorbeeld te zien is tijdens het katholieke Reveil. Als reactie op het rationele vooruitgangsdenken van de Verlichting, werd er terug gegrepen naar traditie, een romantisch verleden.
Zoals jullie ook benoemen is dit vanuit een verlangen om te wortelen in de wereld, een 'thuiskomen' in onszelf en de wereld om ons heen, wat jullie volgens mij ook het woord 'behoren' geven. Het is denk ik kenmerkend voor tijden van grote verandering dat deze zorgen voor een gevoel van ontheemding. Het ontbreekt de mens aan vastigheden om haar identiteit en bestaan op te funderen nu haar leefomgeving en waardenschaal zo fluïde en maakbaar lijkt te zijn geworden. Waar dit behoren in een tijd die veel verandering kent slechts zeer moeizaam gevonden kan worden, zoekt men dit in een geromantiseerd verleden wat resulteerd in een krampachtig vasthouden aan het laatste restje bekende.
Kortom, wat ik eigenlijk probeer te zeggen is:
De huidige verkiezingsuitslag kun je denk ik minstens net zo sterk duiden als een typisch Romantische beweging - waarbij het geen beweging terug is naar de Homo Economicus of Nobilis, maar juist een stap richting de Homo Romanticus waarbij het verklaard kan worden als een zoektocht naar vastigheid.
Hiermee wil ik wijzen op een zekere paradox in het huidige model. Het Romantische ideaal van worteling en behoren staat traditioneel gezien namelijk haaks op het Verlichtingsideaal van verandering en vooruitgang. Het lijkt erop dat het Romantische ideaal in het model nu wordt voorzien van een progressieve invulling, maar zowel historisch als filosofisch gezien is dit denk ik problematisch.
De beiden idealen zijn wellicht samen te brengen in een utopisch toekomstmodel wat als streven heeft om een balans tussen beiden te bewaren, maar daarvoor vraag ik me af of de term 'Homo Romanticus' niet een wat verwarrende term is - en daarmee misschien ook al teveel is ingekleurd, juist omdat ze een reeds bestaand uiterste vertegenwoordigd in dit spanningsveld tussen Romantiek en Verlichting, tussen worteling en verandering.
Zomaar wat gedachten. Ik kijk uit naar jullie reactie en wil jullie alvast bedanken voor jullie prikkelende essays die ik met veel plezier lees!
Hier beneden een snelle reactie. Ik hoop dat ik je vraag hiermee recht doe.
Je hebt gelijk, denk ik. Romantiek is historisch behoorlijk ingekleurd. Wellicht lijkt het erop dat wij in ons denken daar ietwat aan voorbij gaan. Wij proberen het begrip eerder iets breder op te trekken. En we zijn ons er uiteraard van bewust dat o.a. het fascisme een diep Romantische beweging was, in vele aspecten. (Zonder dat ik een een-op-een vergelijking wil trekken tussen het nationaalsocialisme, Falangisme of corporatisme met de PVV.)
Als eerste is ons denken gestoeld op de constatering dat we Romantischer worden, als samenleving. Wij beschouwen de Romantiek, als mens- en wereldbeeld, inderdaad als een zoektocht naar thuiskomen. In eerste instantie in het subjectieve zelf maar daarmee ook in de ervaring van gemeenschap en ecologie. In tegenstelling tot de Homo Economicus definieert de Homo Romanticus waarheid dus in subjectieve termen.
Sinds de opkomst van de jeugd- en tegenculturen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw is het Romantische denken diep verankerd geraakt in de populaire cultuur. Goedschiks als kwaadschiks. En dit is inderdaad grotendeels een reactie op de groeisamenleving, waar verandering, innovatie en vooruitgang centraal staan. Iets wat dus constante ontworteling genereert. In tijden van transitie dus meer hang naar geworteldheid.
(Overigens is de Romantiek is ook al te herkennen als een dominante democratiseringsdrijver in de 19de eeuw. De natiestaat als construct adresseert immers de behoren-vraag.)
Als tweede was er bij ons de constatering dat de Homo Romanticus niet het enige mens- en wereldbeeld is dat onze samenleving begeesterd. Er zijn ook de mens- en wereldbeelden van de Homo Nobilis en de Homo Economicus. En wellicht nog meer. Deze zullen ook in de nabije toekomst een duidelijk rol spelen. Wij denken alleen dat de dominantie verschuift. Van het objectieve (Verlichte) mens- en wereldbeeld van de Homo Economicus naar het subjectieve mens- en wereldbeeld van de Homo Romanticus.
De toekomst zal, onzes inziens, een stapeling zijn van (minstens) drie verschillende kennistradities. Objectief denken zal (hopelijk) niet verdwijnen. Het zal alleen verenigbaar moeten worden aan de ‘waarom’ vraag, aan de behoefte aan ‘thuiszijn’.
Deze verschuiving in dominantie hangt op een-of-andere samen met de verschuiving naar een nieuwe informatietechnologie. Hoe dit precies samenhangt doen we nog steeds onderzoek naar. Maar de verschuiving in dominantie van de Homo Nobilis naar de Homo Economicus ging ook samen met de verschuiving van het gesproken/handgeschreven woord naar het gedrukte woord. De verschuiving van het mens- en wereldbeeld van de Homo Romanticus zal onzes inziens samenvallen met de verschuiving naar het geactiveerde woord (digitalisering).
Het Romantische mens- en wereldbeeld in combinatie met de logica van het geactiveerde woord zullen samen een nieuwe dominante kennistraditie vormen. Een kennistraditie die de sociale en maatschappelijke instituties van morgen vormgeven.
Oké, dit is meer ons ‘sociaalwetenschappelijke’ analyse. Wat dit mogelijkerwijs kan betekenen voor een duurzame en gelijkwaardige toekomst is meer speculatief, uiteraard. Wij denken dat wat de toekomst ook behuisd, willen we deze werkend maken in een democratie, moet deze cateren aan de behoefte aan thuiskomen – in jezelf, je gemeenschap en de natuur. En dit is onzes inziens heel verenigbaar met duurzaamheid en gelijkwaardigheid.
Ik snap dus dat progressieve politiek tegengesteld lijkt aan Romantiek, maar dat hoeft niet. Je kan immers ook willen thuiskomen in een nog te bouwen toekomst, waarvan nog geen historische blauwdruk bestaat.
Dat gezegd, valt het ons op veel terugkijkende politici, die aansluiten bij de Romantici hang naar thuiskomen, zich gedragen als Homo Nobilis. Waarom dit precies is, weten we nog niet. En waarom dit zo aantrekkelijk is weten we ook niet. Misschien omdat de Homo Nobilis in onze context een iconoclast is. Ook hij wil de institutionele orde van de Homo Economicus afbreken. Alleen wil hij deze niet vervangen door een nieuwe Romantisch/digitale orde, maar door een soort persoonlijke-autoritaire en faux-imperiale orde. Regressie dus.
Anyway, hoop dat ik je vraag hiermee enigszins beantwoord hebt?
Hoi Christiaan,
Bedankt voor je uitvoerige reactie. Het heeft me weer een stap verder gebracht in mijn eigen denken rond deze thematiek en maakte voor mij helderder waar het voor mij precies wringt, waarvoor dank. Ik kan me vinden in veel van wat je schrijft, maar vond vooral het volgende interessant:
“Je kan immers ook willen thuiskomen in een nog te bouwen toekomst, waarvan nog geen historische blauwdruk bestaat.”
In eerste instantie leek het mij hier te gaan om een tegenstelling, maar bij nadere beschouwing denk ik te snappen wat je hiermee bedoelt. Zoals ik het nu begrijp verwijs je hier naar een verlangen, ontstaan vanuit ontheemding in het hier en nu, om thuis te komen in een nog te bouwen toekomst. Met andere woorden: “Ik voel me niet (helemaal) thuis in de wereld zoals die is, dus droom/bouw een toekomst waarin ik dit wel denk te kunnen.”
Ik kan me hier zeker in vinden, maar vraag me hierbij wel af of ‘behoren’ dan nog als een typisch Romantisch verlangen moet worden gezien, want op die manier kan ze ook worden uitgelegd als een behoefte die aan de basis ligt van het Verlichtingsideaal van vooruitgang. Hierop kun je wellicht inbrengen dat het Verlichtingsideaal van rationele vooruitgang, althans tot op heden, veelal niet vanuit die behoefte is uitgelegd – maar hoewel misschien niet letterlijk zo verwoord, ligt ook hier denk ik wel altijd dezelfde vraag/behoefte aan ten grondslag. Dat is namelijk denk ik de volgende:
“Waar kom ik thuis? Verenig ik me met het hier en nu, de wereld zoals die is? Grijp ik terug naar gisteren, of zoek ik het in morgen?”.
Zo bezien formuleerden de Romantiek en de Verlichting wellicht verschillende antwoorden, en gaven we dat afgelopen week ook in het stemhokje, maar ontstonden deze desondanks vanuit eenzelfde behoefte.
Hoe dan ook kan ik me vinden in de analyse dat het hier gaat om een verschuiving in dominantie van wereldbeeld en dat ‘thuiskomen’ hierin een belangrijkere rol gaat spelen, maar of deze behoefte als Romantisch moet worden aangemerkt of dat het een behoefte is die dit gedachtegoed overstijgt heb ik zelf dus mijn twijfels over.
Benieuwd hoe jullie hier naar kijken.
Groet,
Robin
Het is een goede vraag of behoren als een typisch Romantisch verlangen gezien moet worden. Wellicht rekken we het begrip teveel op.
Daar gezegd is het grootste verschil tussen de Verlichtingsdenker en de Romanticus is dat die eerste naar buiten kijkt voor waarheid (natuurwetten en ratio) en de Romanticus naar binnen (bewustzijn en ervaring). De vroege Duitse Romantici (met name dat groepje in Jenna) definieerden expliciet het 'ich' als bron van waarheid en beschreven het verlangen om daarmee samen te vallen. Het is daarmee eerder een mystieke zoektocht dan een wetenschappelijke.
Dat gezegd is het creëren van een wereld dat ruimte geeft aan individueel zijn en individuele zoektochten een typisch Romantische queeste. Eigenlijk wat de Romantici deden was het 'bewustzijn' verheffen tot een soort mystiek, betekenisgevend en artistiek aambeeld, waarop een uniek karakter en een unieke levensloop gesmeed kon worden. (Iets wat volgens mij pas later werd gesynthetiseerd in kapitalistische termen.)
Sowieso loopt Verlichtingdenken, Romantisch denken, kapitalistische denken, democratisch denken, etcetera, de hele tijd in elkaar over. Je zou Descartes en Spinoza bv zowel als vroege Romantici als vroege Verlichtingsdenkers kunnen beschouwen. Wij hebben het, als lens, op onze manier uit elkaar getrokken. Zodat er duidelijke historische verschuivingen zichtbaar worden.
Maar of Homo Romanticus als naam teveel afleidt, tja. Ik denk dat veel economen ook aanstoot zouden nemen van onze meer historische interpretatie van de Homo Economicus. Misschien moeten we eens zoeken naar nieuwe namen... We'll see :) Work in progress
Bedankt voor het delen van jullie afwegingen. Ik blijf het proces met veel plezier volgen :)!
Dank weer. Jullie blijven, ook nu, een fijn baken
Fijn om te horen, dank je wel :)
Hoi beiden,
Lees met veel plezier jullie nieuwsbrief, dank hiervoor!
Opmerking bij deze editie:
Het Romantische denken ging ook in de geschiedenis gepaart met een hang naar het verleden, zoals bijvoorbeeld te zien is tijdens het katholieke Reveil. Als reactie op het rationele vooruitgangsdenken van de Verlichting, werd er terug gegrepen naar traditie, een romantisch verleden.
Zoals jullie ook benoemen is dit vanuit een verlangen om te wortelen in de wereld, een 'thuiskomen' in onszelf en de wereld om ons heen, wat jullie volgens mij ook het woord 'behoren' geven. Het is denk ik kenmerkend voor tijden van grote verandering dat deze zorgen voor een gevoel van ontheemding. Het ontbreekt de mens aan vastigheden om haar identiteit en bestaan op te funderen nu haar leefomgeving en waardenschaal zo fluïde en maakbaar lijkt te zijn geworden. Waar dit behoren in een tijd die veel verandering kent slechts zeer moeizaam gevonden kan worden, zoekt men dit in een geromantiseerd verleden wat resulteerd in een krampachtig vasthouden aan het laatste restje bekende.
Kortom, wat ik eigenlijk probeer te zeggen is:
De huidige verkiezingsuitslag kun je denk ik minstens net zo sterk duiden als een typisch Romantische beweging - waarbij het geen beweging terug is naar de Homo Economicus of Nobilis, maar juist een stap richting de Homo Romanticus waarbij het verklaard kan worden als een zoektocht naar vastigheid.
Hiermee wil ik wijzen op een zekere paradox in het huidige model. Het Romantische ideaal van worteling en behoren staat traditioneel gezien namelijk haaks op het Verlichtingsideaal van verandering en vooruitgang. Het lijkt erop dat het Romantische ideaal in het model nu wordt voorzien van een progressieve invulling, maar zowel historisch als filosofisch gezien is dit denk ik problematisch.
De beiden idealen zijn wellicht samen te brengen in een utopisch toekomstmodel wat als streven heeft om een balans tussen beiden te bewaren, maar daarvoor vraag ik me af of de term 'Homo Romanticus' niet een wat verwarrende term is - en daarmee misschien ook al teveel is ingekleurd, juist omdat ze een reeds bestaand uiterste vertegenwoordigd in dit spanningsveld tussen Romantiek en Verlichting, tussen worteling en verandering.
Zomaar wat gedachten. Ik kijk uit naar jullie reactie en wil jullie alvast bedanken voor jullie prikkelende essays die ik met veel plezier lees!
Dag Robin, dank voor je commentaar.
Hier beneden een snelle reactie. Ik hoop dat ik je vraag hiermee recht doe.
Je hebt gelijk, denk ik. Romantiek is historisch behoorlijk ingekleurd. Wellicht lijkt het erop dat wij in ons denken daar ietwat aan voorbij gaan. Wij proberen het begrip eerder iets breder op te trekken. En we zijn ons er uiteraard van bewust dat o.a. het fascisme een diep Romantische beweging was, in vele aspecten. (Zonder dat ik een een-op-een vergelijking wil trekken tussen het nationaalsocialisme, Falangisme of corporatisme met de PVV.)
Als eerste is ons denken gestoeld op de constatering dat we Romantischer worden, als samenleving. Wij beschouwen de Romantiek, als mens- en wereldbeeld, inderdaad als een zoektocht naar thuiskomen. In eerste instantie in het subjectieve zelf maar daarmee ook in de ervaring van gemeenschap en ecologie. In tegenstelling tot de Homo Economicus definieert de Homo Romanticus waarheid dus in subjectieve termen.
Sinds de opkomst van de jeugd- en tegenculturen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw is het Romantische denken diep verankerd geraakt in de populaire cultuur. Goedschiks als kwaadschiks. En dit is inderdaad grotendeels een reactie op de groeisamenleving, waar verandering, innovatie en vooruitgang centraal staan. Iets wat dus constante ontworteling genereert. In tijden van transitie dus meer hang naar geworteldheid.
(Overigens is de Romantiek is ook al te herkennen als een dominante democratiseringsdrijver in de 19de eeuw. De natiestaat als construct adresseert immers de behoren-vraag.)
Als tweede was er bij ons de constatering dat de Homo Romanticus niet het enige mens- en wereldbeeld is dat onze samenleving begeesterd. Er zijn ook de mens- en wereldbeelden van de Homo Nobilis en de Homo Economicus. En wellicht nog meer. Deze zullen ook in de nabije toekomst een duidelijk rol spelen. Wij denken alleen dat de dominantie verschuift. Van het objectieve (Verlichte) mens- en wereldbeeld van de Homo Economicus naar het subjectieve mens- en wereldbeeld van de Homo Romanticus.
De toekomst zal, onzes inziens, een stapeling zijn van (minstens) drie verschillende kennistradities. Objectief denken zal (hopelijk) niet verdwijnen. Het zal alleen verenigbaar moeten worden aan de ‘waarom’ vraag, aan de behoefte aan ‘thuiszijn’.
Deze verschuiving in dominantie hangt op een-of-andere samen met de verschuiving naar een nieuwe informatietechnologie. Hoe dit precies samenhangt doen we nog steeds onderzoek naar. Maar de verschuiving in dominantie van de Homo Nobilis naar de Homo Economicus ging ook samen met de verschuiving van het gesproken/handgeschreven woord naar het gedrukte woord. De verschuiving van het mens- en wereldbeeld van de Homo Romanticus zal onzes inziens samenvallen met de verschuiving naar het geactiveerde woord (digitalisering).
Het Romantische mens- en wereldbeeld in combinatie met de logica van het geactiveerde woord zullen samen een nieuwe dominante kennistraditie vormen. Een kennistraditie die de sociale en maatschappelijke instituties van morgen vormgeven.
Oké, dit is meer ons ‘sociaalwetenschappelijke’ analyse. Wat dit mogelijkerwijs kan betekenen voor een duurzame en gelijkwaardige toekomst is meer speculatief, uiteraard. Wij denken dat wat de toekomst ook behuisd, willen we deze werkend maken in een democratie, moet deze cateren aan de behoefte aan thuiskomen – in jezelf, je gemeenschap en de natuur. En dit is onzes inziens heel verenigbaar met duurzaamheid en gelijkwaardigheid.
Ik snap dus dat progressieve politiek tegengesteld lijkt aan Romantiek, maar dat hoeft niet. Je kan immers ook willen thuiskomen in een nog te bouwen toekomst, waarvan nog geen historische blauwdruk bestaat.
Dat gezegd, valt het ons op veel terugkijkende politici, die aansluiten bij de Romantici hang naar thuiskomen, zich gedragen als Homo Nobilis. Waarom dit precies is, weten we nog niet. En waarom dit zo aantrekkelijk is weten we ook niet. Misschien omdat de Homo Nobilis in onze context een iconoclast is. Ook hij wil de institutionele orde van de Homo Economicus afbreken. Alleen wil hij deze niet vervangen door een nieuwe Romantisch/digitale orde, maar door een soort persoonlijke-autoritaire en faux-imperiale orde. Regressie dus.
Anyway, hoop dat ik je vraag hiermee enigszins beantwoord hebt?