🤖 Het Robot Industrieel Complex
De 'echte' Digitale Revolutie, Belichaamde AI, Autonome Economische Zones en Musk
Hoi, Christiaan hier. In de Chrononauten delen Edwin en ik onze gedachten over historische verschuivingen, maatschappelijke denkramen en toekomstscenario’s.
Deze week een notitie over de ontwikkelingen in autonome robotica, ook wel belichaamde AI genoemd.
De differentiatielogica van het geactiveerde woord lijkt namelijk op het punt te staan om fabricage en mobiliteit te gaan veranderen. Net zoals de massalogica van het gedrukte woord zich in de 18de en 19de eeuw vertaalde naar de Industriële Revolutie, kunnen de zich versnellende ontwikkelingen in de autonome robotica leiden naar de Digitale Revolutie – de echte Digitale Revolutie; de digitalisering van het maakproces.
Wat uiteraard grote consequenties heeft voor hoe we zullen werken, wonen en samenleven. Maar zal het zo’n vaart lopen? Een korte verkenning.
Wanneer de bits gaan bijten
Tussen de uitvinding van de boekdrukkunst in 1450 en de Industriële Revolutie zat ongeveer driehonderd jaar. Toch liggen ze ook in het verlengde van elkaar.
De boekdrukkunst introduceerde namelijk een nieuwe organisatorische proceslogica. Een logica van centralisatie, standaardisatie, synchronisatie en corporatie (bureaucratie). Het introduceerde hiermee de logica van massaproductie en schaalvoordelen.
Het was deze logica van massaproductie die, toegepast op transport en fabricage, in de 18de en 19de eeuw de Industriële Revolutie teweegbracht. En daarmee de massasamenleving van vandaag de dag, waarin alles is opgeschaald. Denk b.v. aan massaeducatie, massatoerisme, massastedenbouw en massalandbouw.
Deze logica van centralisatie, standaardisatie, synchronisatie en corporatie waarborgt al onze waardeketens en maakt onze hedendaagse levensstijl mogelijk. Dat is waarom alles (relatief) zo goedkoop is en waarom de gemiddelde supermarkt zo’n groot aanbod heeft.
De massaproductie van informatie, met de komst van de boekdrukkunst, leidde ons naar de massasamenleving. En naar alle formele en informele instituties en rolpatronen die deze massalogica ondersteunen.
Want, vergis je niet, de massasamenleving is een geïnternaliseerd construct. Onze normen en waarden zijn er mee uitgelijnd. Ieder van ons weet en pakt zijn rol als de context daar om vraagt. Wij zijn de massasamenleving, het zit in ons.
Uiteraard vond de socialisatie en daarmee de internalisatie van de massasamenleving niet van de ene dag op de andere plaats. Pas toen het zich tijdens de Industriële Revolutie vertaalde naar de standaardisatie van werken, leren en wonen, begon onze samenleving zich pas echt in te stellen op massacultuur. Toen kreeg het gedrukte woord echt impact in het dagelijks leven.
En nu zijn we getuige van de ontwikkeling van weer een nieuwe informatietechnologie: het geactiveerde woord.
De ontwikkeling van de computer en daarmee het geactiveerde woord – het woord dat geen mens meer nodig heeft om werk te verzetten – zal, zo is onze verwachting, leiden tot een nieuwe organisatorische logica en een nieuwe productielogica, en daarmee ook tot een nieuwe maatschappelijke ordening.
De vraag is wat die logica precies zal zijn en wanneer dit gaat gebeuren. De contouren hiervan zijn al enigszins zichtbaar. Ook zijn er al veel scenario’s hoe dit onze samenleving zou kunnen gaan veranderen.
Zie hieronder een van onze eigen schema’s.
Met de komst van digitale maakprocessen zullen al onze formele en informele instituties en rolpatronen, die nu nog zijn ingesteld op de logica van massaproductie, zich moeten aanpassen aan de organisatorische logica van de computer. We krijgen dan een verschuiving van een one size fits all-logica naar een if x then y-logica – oftewel een massamaatwerk-logica.
Dat massamaatwerk in het verlengde ligt van het geactiveerde woord is omdat het wordt gegenereerd door een Universele Machine, de naam die Turing gaf aan de digitale computer. Er zijn geen theoretische begrenzingen aan de hoeveelheid informatie die het kan verwerken.
Hierdoor kan de Universele Machine ook elke machine denkbaar simuleren, waaronder het menselijk brein, beredeneerde Turing. De huidige generatie AI, waaronder ChatGPT, is dan ook geïnspireerd op hoe wij denken dat onze hersenen werken.
Dus hoe meer informatie er beschikbaar is, hoe veelzijdiger en intelligenter je gereedschap, en hoe fijnmaziger de oplossingen kunnen zijn.
Denk aan een atomaire scanner in één van de vele handen van een spinachtige timmerrobot die zowel tegen muren op kan lopen als een ingebouwde toolkit heeft zoals bij een Zwitsers zakmes. Deze timmerbot bouwt zonder props en precies op maat een prachtige boekenkast in dat onhandige hoekje op je zolder.
Het hout en de houtverbindingen (metaal is voor losers) worden uiteraard met autonome lasers op het atoom precies op maat gesneden in de robotzagerij, vervolgens naar je huis toe gebracht via een zelfrijdend bestelbusje en door een knappe en beleefde humanoid sjouwdroid naar je zolder getorst.
Uiteraard komt het hout niet uit een echt bos, maar is het gekweekt in een volautomatisch, CO2 uit de lucht zuigend, cellulair vat, ergens in een AI-precisiefermentatie ‘woud’ langs de snelweg. Het hout is uiteraard – uiteraard! – op DNA-niveau zo ontworpen dat het aan al jouw vereisten voldoet. Het ondersteunt de ideale luchtvochtigheid op je zolder en is heel behulpzaam richting je allergieën-spectrum. Het verorbert de ‘slechte’ schimmels die op je zolder huizen. En met de voor jou gezonde schimmels, pollen en gisten gaat het een symbiotische relatie aan. Wel zo gezellig.
Welkom in de Digitale Samenleving, welkom in de droom.
Maar zover is het nog niet. Het is nog niet duidelijk wanneer het geactiveerde woord zich gaat vertalen naar een nieuwe maakrevolutie, a.k.a. de tweede Industriële Revolutie, a.k.a de Second Machine Age; a.k.a. de daadwerkelijke Digitale Revolutie.
De komst van kunstmatig intelligente robots is al vaak voorspeld. Maar echte belichaamde kunstmatig intelligentie, robots die autonoom hun weg weten te vinden in de echte wereld, is tot nu toe altijd een stap te ver geweest.
Belichaamde beweging in combinatie met real life informatieprocessing en intelligentie kost niet alleen ongelofelijk veel berekeningen per seconde, maar deze berekeningen zijn ook nog eens ongelofelijk complex en kosten dus ook ongelofelijk veel energie. En dit alles wordt stelselmatig onderschat. (Zie voor wat context het begrip Moravec’s paradox.)
Tot nu toe bestond digitalisering vooral uit het digitaal maken van oude bureaucratische logica’s. Denk aan al die apps op je desktop die niet meer dan digitale kopieën zijn van de oude gereedschapskist op je bureaublad.
Dit was het laaghangend fruit. Het veranderde niets aan de onderliggende organisatorische logica van de wereld. Of je nu op je typemachine tikt of in Microsoft Word, dat maakt niet uit. De bureaucratische logica wordt er niet minder om. Grote kans dat het Kafkaëske gevoel er zelfs door wordt aangedikt.
Pas als het geactiveerde woord zich gaat vertalen naar een nieuwe organisatorische logica, naar een tweede Industriële Revolutie, verandert dat hoe wij leren, werken, wonen en leven en zullen we pas echt in een Digitale Samenleving terechtkomen. Pas dan zullen de bites echt gaan bijten.
En denk bij zo’n tweede Industriële Revolutie dus aan een wereld met kunstmatig intelligente, volledig autonome waardeketens, bestaande uit AI-robotfabrieken waarin geen mens meer te vinden is, op een enkele cyborg na, autonome mobiliteit en allerhande drones, bots en humanoïde robotica die de puntjes op de i zetten.
Klinkt totaal futuristisch. Maar in deze droom wordt nu flink geïnvesteerd. Dit is waar men nu aan bouwt. En, als het lukt, dan zal dit ons het ware Digitale Tijdperk in loodsen, zoals de Industriële Revolutie ons de Moderne Tijd in loodste. Als je denkt dat het internet een game changer was (wat het ook is), maak dan je borst maar nat voor de digitale maakrevolutie.
Maar, nogmaals, hoe reëel is dit nu eigenlijk en op welke termijn?
Tussen de komst van de boekdrukkunst en de eerste Industriële Revolutie zat driehonderd jaar, om en nabij. Deze tijdspanne komt overeen met het tijdperk dat historici nu de Vroegmoderne Tijd noemen. Nu zag de eerste digitale computer halverwege de 20ste eeuw het licht. Moeten we nu weer driehonderd jaar wachten op de tweede Industriële Revolutie, op de daadwerkelijke Digitale Revolutie?
Dat is niet het idee, althans niet in Silicon Valley noch in China. En er zijn tekenen aan de wand dat het snel kan gaan. De voeten staan daar in ieder geval vol op het gaspedaal.
Net zoals de Industriële Revolutie begon met mobiliteit (stoomschepen en stoomtreinen), lijkt ook nu mobiliteit de eerste stap te zijn. We zijn hard op weg naar autonome robotica die in de echte wereld kunnen navigeren – belichaamde AI.
De ontwikkeling van zelfrijdende auto’s is, zoals jullie weten, al een tijdje gaande. Maar, zoals we begin dit jaar al schreven, de zaken lijken zich te versnellen. Deze versnelling wordt voortgedreven door de zichtbare vooruitgang in AI (denk LLM’s), de enorme groei van real world datasets en de groei van rekenkracht.
Aan het begin van dit jaar schreven we dat de zelfrijdende auto terug lijkt van nooit weggeweest. Werden zelfrijdende auto’s voor ChatGPT nog voor een belangrijk deel met de hand geprogrammeerd, nu rijden ze rond op basis van end-to-end machine learning. Dat betekent dat ze nooit meer terugvallen op met de hand geprogrammeerde regels. Met opzienbarende resultaten.
Zoals jullie ongetwijfeld weten werkt machine learning door patronen te herkennen in grote datasets.
ChatGPT kan ‘praten’ omdat het is getraind op een internet vol gebabbel. Maar het weet niets van de echte wereld. Het kan zeggen ‘het huis staat in brand’, maar heeft noch een beeld bij ‘huis’ noch bij ‘brand’. Het referentiekader van ChatGTP bestaat uit woorden – symbolen. Symbolen die los staan van zintuigelijke input zoals beeld, aanraking, geluid en geur.
Dat is nu aan het veranderen.
Bij een autonome auto bestaat de dataset niet alleen uit woorden van het internet, maar ook uit beelden, geluiden en ooit, mogelijkerwijs, uit geuren en texturen. Het rijdt immers rond, het interacteert met de fysieke wereld en alles wat zich daarin afspeelt – de mensen, de dieren, de spullen, het weer, etc.
En dan zou het snel kunnen gaan.
In de notitie schreven we over Wayve, een bedrijf uit Londen dat autonome auto’s niet alleen traint op het internet, maar ook op interactie met de ‘echte’ wereld. Hun auto’s lijken de drukke en rommelige straten van Londen niet alleen goed te kunnen navieren (wat al een behoorlijke prestatie is), maar ze kunnen je ook precies vertellen wat ze allemaal zien (‘die man daar met zijn rode korte broek die wacht voor het stoplicht’) en waarom ze doen wat ze doen.
De auto’s van Wayve kruisverwijzen de zee aan symbolen op het internet met ‘ervaringen’ in de fysieke werkelijkheid. Dat blijkt een game changer te zijn. En dat is nog maar het begin. Want deze auto’s zijn uiteraard beperkt tot de weg.
De datasets die deze auto’s verzamelen en de lessen die ze daaruit trekken kunnen weer input zijn voor een vloot drones, die de wereld vanuit de lucht observeren, of een vloot aan humanoid robots – robots met twee benen en twee armen – die op een meer gelijkwaardige wijze kunnen interacteren met mensen. En de datasets die zij verzamelen kunnen worden toegevoegd aan de bestaande data, waardoor AI-systemen steeds intelligenter worden en - you know it not - Artificial General Intelligence of zelfs Artificial Superintelligence in beeld komt.
Dit klinkt misschien vergezocht, maar dit is nu the name of the game. En de bedrijven die hier het beste voor gepositioneerd lijken, zijn die van Elon Musk. Hij heeft niet alleen de data van X /Twitter (woorden), maar ook de data van Tesla (fysieke leefomgeving), van SpaceX (de planeet) en van Neuralink (ons brein) tot zijn beschikking.
En hij is aan het bouwen aan een soort robot-industrieel-complex – een soort autonome economische zone.
Miljoenen Tesla’s wereldwijd sturen elke dag opnieuw onvoorstelbare hoeveelheden data naar de nieuwe supercomputerclusters die worden gebouwd bij elke Gigafactory. Maar denk ook aan de enorme datasets die de vele duizenden Starlink-satellieten verzamelen, zwevend in hun lage omloopbaan.
In hoeverre deze data legaal te combineren zijn weet ik niet, maar het is duidelijk waar Musk op inzet. Tesla is sinds kort ook geen bedrijf meer dat elektrische auto’s maakt, maar een werkplaats voor digitale autonomie, in ieder geval in het denken van Musk.
Als het je lukt om even voorbij de schreeuwerige Musk-fan boy-youtube titels te kijken dan is benedenstaande opname van de laatste Tesla shareholders-meeting een heel interessant doorkijkje in Musk’s visie voor de economie van morgen. Voor diegenen die hier geen zin of tijd in hebben – heads-up: alles wat Tesla doet wordt geframed binnen twee kaders: CO2-reductie en autonome robotica.
In navolging van Wayve is Tesla niet alleen overgestapt op end-to-end machine learning, het prioriteert de ontwikkeling van autonome robotica boven de ontwikkeling van nieuwe, goedkopere EV-modellen. Met de Chinese competitie op de hielen is dat een risicovolle strategie. Maar ze zetten vol in op Full Self Driving, a.k.a. de robottaxi. En Musk zet vol in op Optimus, de humanoid robot.
In bovenstaande opname zegt hij hierover:
I’m confident of the prediction that (in the near future) the ratio of humanoid robots to humans will be greater than 2 to 1. So 2 robots for 1 human, worldwide. And Tesla is going to be by far the leader in that.
Nu is Musk (en de tech-industrie) vaker te optimistisch. Op de korte termijn overschat hij de ontwikkelingen, maar op de middellande termijn kan je zeggen dat hij best dingen voor elkaar krijgt. In 20 jaar Tesla en SpaceX opbouwen is geen kleine prestatie. Wat overigens niet de woorden zijn van een fan boy. Rekening houden met zijn vermogen tot manifesteren lijkt me gewoon, op zijn minst, verstandig.
Zeker nu hij een ietwat fascistoïde afslag heeft genomen.
Musk is niet de enige met deze droom. Het leeft niet alleen in Silicon Valley, ook in China zitten vele bedrijven hem op de hielen. Maar goed, Musk is niet het punt van deze notitie.
Punt van deze notitie is om de correlatie tussen het gedrukte woord en de Industriële Revolutie uit te schrijven en vanuit die lens te kijken naar de opkomst van het geactiveerde woord en deze te koppelen aan de ‘echte’, nog in de steigers staande Digitale Revolutie. Een komende maakrevolutie die je dus meer moet zien in termen van fabricage en mobiliteit. Met als punt op de horizon het ontstaan van een soort autonome economische zones, een droom met grote gevolgen voor het financiele en sociale weefsel van onze samenleving.
Denk bijvoorbeeld aan de toekomst van geld. Geld is niets minder dan menselijke energie, dat wordt geborgd door vertrouwen. Met geld kan je mensen (en hun systemen) aan het werk zetten - niets meer en niets minder. Maar als robots het werk gaan doen dan zal geld zich, wellicht, vertalen van menselijke energie naar… elektrische energie? Beetje simplistisch scenario, wellicht, maar het zet je aan het denken… en dat is wat scenario’s moeten doen. (Wie doet het werk, wie krijgt het product en hoe reguleert zich dat?)
Mocht de Digitale Revolutie zich ontvouwen dat zal het - net zoals de Industriële Revolutie dat deed - leiden naar grote verschuivingen in al onze formele en informele instituties en rolpatronen. Verschuivingen die eerst onze levens eerst zullen ontwrichten en onthemen, voor ze deze opnieuw structuur zullen geven. We zullen erdoorheen moeten: Future Shock.
Je bent ergens waar je je rol niet kan pakken. Je waarden, normen en verwachtingen worden niet gedeeld. Dat is desoriënterend. Je voelt je alleen. Alles in je verzet zich, biedt weerstand tegen de onbekende mores. Maar je bent ook voorzichtig. Het voelt alsof je door een moeras loopt. Nergens is vaste grond. Dit is cultuurschok.
Ook tijdens transities ervaren velen cultuurschok – maar dan zonder dat ze naar een andere cultuur zijn gereisd. De andere cultuur, een toekomstige cultuur, is naar jou toe gekomen. Je voelt je opeens een vreemde in eigen land. Dit noemen we ook wel Future Shock. (Quote uit onze recente notitie De kolonie in onszelf)
Als we er op dit moment niet al doorheen aan het gaan zijn, want cultuur heeft zo het mysterieuze vermogen om voor te sorteren op dat wat komen gaat…
Of de huidige AI-hype hiertoe leidt, weten we niet. Misschien moeten we nog een paar AI-bubbels en -horden nemen voordat Optimus in je keuken de afwas staat te doen. Als het al zover komt. Maar, aan de andere kant, het kan opeens best snel gaan.
ChatGPT kan al autonoom praten en Wayve’s auto’s kunnen al autonoom door Londen rijden. Misschien (nog) niet foutloos, maar toch, het blijft indrukwekkend. Alsook onverwacht. Ik weet nog de eerste keer dat ik ChatGPT gebruikte… best een momentje.
Onverwachte technologische verschuivingen gebeuren, waardoor enig begrip van wat ze voortdrijft best handig is.
En, om deze notitie af te sluiten:
Met het scenario van een werkelijk digitaal maaklandschap in het vooruitzicht lijkt het ons cruciaal om de digitale sfeer te gaan reguleren als een openbaarheid. Ons voorstel voor een Universal Data Commons is, denken wij, nog steeds een relevant vertrekpunt om over de democratische basisregels van een digitale wereld na te denken.
De toekomst is van ons allemaal.
Liefs,
Christiaan