Van toetsenbord naar gesprekspartner
Plus: het histofuturisme van Octavia Butler, the return of the Trump en de toekomst van vakmanschap
Hoi, met Jaël!
Of is dit niet hoe je een digitale brief hoort te beginnen? Elk medium kent zijn eigen manier van communiceren en elk device zijn eigen interface. Vandaag lees je in ieder geval over de mogelijke overgang van visueel naar spraak in onze relatie met computers in de toekomst
Maar eerst een voorstelrondje; vanaf heden zal ik, Jaël Poelen, zorgen dat de gecureerde nieuwsbrief van de Chrononauten om de week bij jullie op de digitale deurmat ligt. Dagelijks houd ik me, als klimaatredacteur bij Pont, bezig met een van de grootste toekomstopgaven. Nu kom ik bij de Chrononauten de breedte van het Lange Nu ontdekken, een kleine eer om met jullie samen voor- en achteruit te mogen kijken.
Met onze futurologiepraktijk zijn we continu op zoek naar nieuwe inzichten over hoe de toekomst vorm krijgt, of kan krijgen. Zo kunnen we ons World Tree Model (WTM) steeds beter toepassen en vormgeven. Maar dit vergt uitzoek- en onderzoekswerk, waarbij we een berg aan gedachten, inzichten en ontwikkelingen tegenkomen.
Deze inzichten, onze onderzoeksnotities, delen we graag met jullie, onze lezers. De ene week kunnen jullie daarom in deze nieuwsbrief, de Atlas van het Lange Nu, een langer speculatief essay verwachten van Christiaan of Edwin en de andere week een verzameling inzichten, inspiratie en/of notities, bij elkaar geraapt door Jaël.
De inhoudsopgave van vandaag:
1/6 🏦 Een democratische herverdeling van erfenis
2/6 🖥️ Van toetsenbord naar gesprekspartner
3/6 🔮 Het ‘histofuturisme’ van Octavia Butler
4/6 🇺🇸 Trump is terug, en dit keer georganiseerd
5/6 📑 Professionele bureaucratie helpt het vakmanschap om zeep
6/6 📖 Liminaal leesvoer
🏦 Een democratische herverdeling van erfenis
De Oostenrijkse Marlene Engelhorn, erfgename van het BASF-fortuin, vindt het onjuist dat zij geen belasting over haar vermogen moet betalen, lazen we in de NRC. Oostenrijk heft geen belasting op erfenissen. Burgers mogen nu beslissen wat er met haar miljoenen moet gebeuren. “Families kunnen geld doorgeven alsof het adellijke dynastieën zijn. Hoe past dat in een democratie?” We hebben eerder over de erfbelasting geschreven als één van de interessantste instrumenten om de almaar groeiende vermogensongelijkheid aan te pakken.
Stel je bijvoorbeeld een vastgoedmarkt voor waar alle huizen en gebouwen die in iemand bezit zijn na diens overlijden in eigendom komen van een gemeentelijke meent? Wat zal dat doen met vastgoedprijzen, gentrificatie en de poel aan sociale woningen? Of stel je het web aan multinationale corporaties voor wiens aandelen langzaam maar zeker in publieke handen terecht komen, wat voor effect kan zoiets hebben op de realisatie van eerlijke en duurzame waardeketens?
Je kan het erfrecht op veel verschillende manieren structureren. Zo schreven we anderhalf jaar geleden over een idee van Thomas Piketty voor een minimale universele erfenis. Stel, zegt Piketty, je heft een erfbelasting van honderd procent. Hierdoor kan niemand meer erven van zijn familie. Als je het jaarlijkse bedrag dat hiermee vrijkomt herverdeeld, kan je iedereen in Europa op zijn 25ste verjaardag 200.000 euro geven. Een soort eenmalige universele erfenis. Ook kan je denken aan een honderd procent erfbelasting in combinatie met bijvoorbeeld een negatieve inkomstenbelasting, zie hier een uitleg van dit laatste concept door de neoliberale econoom Milton Friedman.
Honderd procent erfbelasting is interessant omdat het zowel verenigbaar is met socialistisch als liberaal denken, voor zover die -ismes tegenwoordig nog relevant zijn. Ook is het interessant om je te bedenken wat honderd procent erfbelasting zou doen met onze cultuur. Hoe zou je je kinderen opvoeden als rijkaard, als je weet dat ze jouw consumptiegedrag niet per se kunnen reproduceren als volwassene? Zal dit het einde betekenen van de luxe-industrie? En wat motiveert een energieke ondernemer, of bijvoorbeeld een Trump, als deze geen rijkdom meer door kan geven? Misschien ga je je dan wel richten op het doorgeven van een betere wereld?
🖥️ Van toetsenbord naar gesprekspartner
Onze relatie met de computer verandert continu van gedaante. AI kan weleens de volgende transformatie inluiden. Onze relatie, oftewel interface, is nu vooral visueel. Grote hoeveelheden apps en icoontjes ontsluiten de duizenden functies die besloten liggen in de software op onze laptops en telefoons. Een wereld waarin we navigeren door de digitale gebarentaal van klikken en te swipen.
Rabbit, een AI operating system en apparaatje wil de wereld van de visuele interface grotendeels achter zich laten. Jessie Lyu, founder en CEO van de Rabbit, laat in zijn keynote weten dat het product is getraind op het navigeren van de interfaces van websites, apps, tekstverwerkers, muziekdiensten en andere software. Waardoor je nooit meer de weg hoeft kwijt te raken in de wereld van menu’s, taakbalken, dubbelklik-menu's en obscure swipe gebaren. Dat is althans de belofte. Je gaat simpelweg in gesprek met je device, en die zorgt vervolgens dat er een taxi komt, iets wordt opgezocht of de weg wordt gewezen.
Goed nieuws dus voor de visuele analfabeet. Rabbit is niet het enige voorbeeld waar generatieve AI de basis vormt voor een nieuwe gespreksinterface. De Humane AI pin die je op je borst draagt is gebaseerd op hetzelfde idee, en de bekende spraakassistenten, zoals Siri en Alexa zullen dit jaar ook hun AI upgrades krijgen.
Digitalisering lijkt dus het gesproken woord weer een meer dominante plek in onze cultuur te geven. We schreven hier vorig jaar al eens over in: Keren we terug naar een orale cultuur?
🔮 Het ‘histofuturisme’ van Octavia Butler
Wij beschrijven onze praktijk, Studio Monnik, vaak als historisch-futuristisch. We proberen immers het verleden te duiden, zodat we de toekomst kunnen verkennen en verbeelden. Maar we zijn altijd een beetje beschroomd om de term historisch-futuristisch in het openbaar te gebruiken. Want; ingewikkeld, onbekend, pretentieus, elitair, etcetera. Maar, van de week kwamen we erachter dat we ons in goed gezelschap bevinden. We lazen een stuk van historicus Tiya Miles in The Atlantic, getiteld How Octavia Butler Told the Future: We need her conception of “histofuturism” now more than ever. Miles schrijft:
“What I found in her archives was a particular historical method. She was a transtemporal thinker, looking backwards and forward at the same time, and recognizing that key features of the future lay just out of view in the past. Through what she called this “histofuturist” approach, Butler predicted that America could slide into autocracy, a decline quickened and deepened by environmental degradation and technological advancement.”
Butler’s voorspelling verwijst naar haar literaire Earthseed-tweeluik, met de titels Parable of the Sower (1993) en Parable of the Talents (1998). We hebben eerder over deze twee prachtige romans geschreven. In het tweeluik beschrijft ze een ecologisch en maatschappelijk ontrafelend toekomstig Amerika dat wordt gedomineerd door een macho white nationalist US-president die de slogan hanteert: Make America Great Again. Het is een ontluisterend accurate historisch-futuristische analyse van onze hedendaagse tijd door deze Afro-Amerikaanse, vrouwelijke en dyslectische sciencefictionauteur.
In het stuk wordt uit Butler’s archief de volgende aantekening geciteerd: “Histofuturist is my invention. An historian who extrapolates from the Human past and present as well as the technological past and present.” Ook wordt geciteerd uit het academische artikel Radical Reproduction: Octavia E. Butler’s HistoFuturist Archiving as Speculative Theory, van Shelley Streeby, waarin Streeby beweerd dat Butler was gecommitteerd aan ‘rethinking historiography and knowledge production’. Iets waar wij ons in herkennen.
Wij voelen niet alleen dat de toekomst in het verlengde ligt van langlopende historische verschuivingen, maar dat het nadenken over de toekomst essentieel is voor een dieper begrip van het ‘hier en nu’. Door historische verschuivingen te identificeren en te extrapoleren naar geloofwaardige scenario’s leer je deze trends (en daarmee het heden) pas echt goed kennen. En omdat de toekomst te meten noch te berekenen is, is verbeelding essentieel voor de productie van maatschappelijke kennis. Zonder historisch-futuristische worldbuilding en toekomstige user journey's blijven maatschappelijke analyses plat en kortzichtig.
Tiya Miles, de auteur van het essay in The Atlantic, lijkt zich hier enigszins in te herkennen:
“I chose academic history largely because the discipline is disciplining: It has guidelines, rules, and expectations that structure the work and career track in fairly predictable ways. In other words, I sought safety. But I have learned, after 23 years on the job, that academic history can feel too restrictive, disallowing the kind of experimental, ad hoc, responsive expressivity that may be better fitted to societal states of emergency. (...) I have found Butler’s work and, just as crucially, her method to be instructive in thinking of history more as a resource than as a discipline—a trove in which we can gather tools to help us face our crises.”
Geschiedenis dus als grondstof voor visievorming, mooi gezegd. Lees (of herlees) hier onze gedachten over de noodzaak van meer en betere voorschrijvende historisch-futuristische denkramen, denkramen die zowel het verleden kunnen beschrijven maar tegelijkertijd ook een inspirerend beeld kunnen generen van een gewenste toekomst. En lees (of herlees) natuurlijk het werk Octavia Butler.
🇺🇸 Trump is terug, en dit keer georganiseerd
Speaking of the macho white nationalist US-president, met de slogan: Make America Great Again. Donald Trump heeft maandag de eerste Republikeinse voorverkiezing met een overweldigende meerderheid gewonnen. Hij kreeg meer dan de helft van de stemmen in Iowa. Dit ondanks de chaos en antagonisme die ten aller tijden om hem heen hangt. Ook in de peilingen voor de presidentsverkiezing in november, waarin hij tegen Biden wordt afgezet, staat hij voor.
Mocht je denken; zijn eerste administratie ging onder in chaos en antagonisme, dus zal een tweede Trump-administratie niet veel anders verlopen; think again. Dit keer is Team Trump goed en degelijk georganiseerd. Met heldere doelen, waaronder de onmiddellijke afbraak van alle Amerikaanse administratieve en democratische instituties. Dit klinkt complotterig, maar helaas. Team Trump is er open over en het is goed gedocumenteerd. The Economist wijdde er in juli al een editie aan en hier is een analyse van VOX te lezen. Ook stond er deze week een deprimerend stuk in Politico over Trumps radicale anti-klimaatplannen dat in het verlengde hiervan ligt.
Wij hebben eerder het niet zo geheime project van Team Trump geanalyseerd. Zo schrijven we in ‘Hoe populisten het probleem aanvoelen, maar een verkeerde oplossing voorstaan’:
(...) de rechts-populisten en de libertijnse technerds voelen het probleem eigenlijk best goed aan: de oude en gesloten bureaucratische en politieke mores zijn niet verenigbaar met het opkomende digitale publieke domein, dat boven alles transparantie eist. Ook wij denken dat de huidige status quo moeilijk te handhaven is.
In tegenstelling tot de populisten en de libertijnse techbro’s denken wij alleen niet dat de oplossing ligt in minder democratie. Volgens ons ligt de oplossing juist in een verdieping van de democratie. Denk bijvoorbeeld aan een transitie van de politiek polariserende parlementaire democratie naar een vorm van apolitieke burgerraden.
De huidige parlementaire democratie is slecht verenigbaar met een digitaal publiek domein, zeker niet als dit digitale publieke domein niet goed functioneert. Onze analyse is dat we (1) het digitale publieke domein (lees: het internet) moeten fixen en (2) de democratie moeten verdiepen. Maar goed, misschien moeten we eerst een tweede Trump-administratie verduren voordat we dat inzien en in beweging komen.
📑 Professionele bureaucratie helpt het vakmanschap om zeep
We lazen dit grappige stuk van Christiaan Weijts in in de NRC, over hoe het gevoel van beroepseer van vakmensen vaak stuk is gelopen op procesmanagers. Deze laatste noemt hij afvinkers. Weijts beschrijft hoe, tijdens de verbouwing van zijn huis, de beroepseer van zijn aannemer botst met allerlei ambtenaren die de hele dag niets anders doen dan vergaderen en boxjes afvinken. Mensen die alles en iedereen standaard met wantrouwen benaderen.
Weijts beschrijft beroepseer als een eergevoel dat “zich richt op externe waarden, waarbij je je werk altijd mede bekijkt door de beoordelende blik van de grotere gemeenschap”. Het gaat hier volgens hem niet over “de bewondering van jou als persoon, niet om de vind-ik-leuks, maar om de erkenning dat jouw werk van waarde is voor anderen.’’ Een eergevoel dat bij werknemers in eindeloos doorgefuseerde bureaucratieen vaak ontbreekt, wellicht vervlogen samen met de menselijke maat.
Wij schrijven regelmatig over het, onzes inziens, onvermijdelijke einde van de professionele bureaucratie als de dominante organisatievorm in onze samenleving. De ontwikkeling van AI-platformen en de langzame verschuiving van ons werkethos van ‘professionalisme’ naar ‘meesterschap’ maken nieuwe coöperatieve werk- en organisatievormen mogelijk. Zie bijvoorbeeld onze post requiem voor de professional en waarom digitaal vertrouwen de basis is voor meesterschap.
Hoewel wij ons denken over meesterschap in Weijts beschrijving van vakmanschap herkennen, vinden wij zijn beschrijving van beroepseer erg interessant. Wij definiëren meesterschap vaak in termen van interne motivatie. Het ligt bij ons immers in het verlengde van de opkomst van de Homo Romanticus, die (ook in zijn werk) niets liever wil dan samenvallen met zichzelf. Weijts beschrijving van beroepseer dat zich richt op externe waarden is hierop wellicht een goede aanvulling.
Het zou in dit licht ook interessant zijn om te onderzoeken hoe werkethos zich verhoudt tot culturele constructies van ‘schuld’ en ‘schaamte’, wat krachtige motivaties zijn om iets wel of niet te doen. Met schuld wellicht meer een interne motivatie, dat meer aansluit bij de op de binnenwereld gerichte Homo Romanticus. En met schaamte meer een externe motivatie, dat beter aansluit bij de op de buitenwereld gerichte Homo Economicus. Tot zover deze overwegingen uit de losse pols.
📖 Liminaal leesvoer
Vorige week schreven we over de Liminale Jaren, de turbulente transitieperiode waarin we ons nu bevinden. Maar wij zijn zeker niet de enigen die ons veranderende tijdsgewricht zo duiden. Mocht je je wat verder willen verdiepen en verhouden tot de liminaliteit, hier twee aanknopingspunten.
Welcome to the Turbulent Twenties (Noema Magazine) — Het artikel is uit 02020, nog voor de verkiezing van Biden en de bestorming van het Capitool in Washington, maar de historische modellen van deze auteurs zagen deze turbulente tijd al decennia geleden aankomen. De analyse van Jack A. Goldstone (schreef Revolution and Rebellion in the early Modern World, 01991) en Peter Turchin (bedenker van cliodynamics en schrijver van Ages of Discord) draait om het spanningsveld tussen elite en bevolking. Volgens hen ontstaat crisis en revolutie door veranderingen in de demografie en door de elite die hun macht en vermogen via politieke invloed willen veiligstellen.
Top leadership matters. Leaders who aim to be inclusive and solve national problems can manage conflicts and defer a crisis. However, leaders who seek to benefit from and fan political divisions bring the final crisis closer. Typically, tensions build between elites who back a leader seeking to preserve their privileges and reforming elites who seek to rally popular support for major changes to bring a more open and inclusive social order. Each side works to paint the other as a fatal threat to society, creating such deep polarization that little of value can be accomplished, and problems grow worse until a crisis comes along that explodes the fragile social order.
Stepping into the Liminal (Emergence Magazine) — In een contemplatieve overdenking neemt filmmaker, componist en Naqshbandi Sufi-docent Emmanuel Vaughan-Lee tijdens een lezing zijn publiek mee in wat er nodig is om onze liminale tijd van klimaat- en biodiversiteitsontwrichting tegemoet te treden.
So I say welcome the unknown. Welcome this space. Step into it with open arms unafraid. Allow yourself to be uncomfortable and recognize that what we can contribute—it matters. It is not an outer action, but an inner way of being. Because if anything that materializes in the outer is not grounded on a truth that is held within, it is going to be fleeting. It will fade away, just like one’s love can fade away if there is not attention, engagement, and acknowledgment, and praise, and care.
Lees of luister het verhaal van Emmanuel Vaughan-Lee op de website van Emergence Magazine.
Een fijn (lees)weekend!
Veel liefs, ook namens Edwin en Christiaan,
💚 Jaël